Ochrona przed słońcem – czy można zapobiec czerniakowi skóry?
Nie mamy wpływu na niektóre czynniki ryzyka, takie jak wiek, karnacja czy historia choroby w rodzinie. Istnieją jednak metody, które skutecznie zmniejszają ryzyko zachorowania na czerniaka i inne nowotwory skóry. Jak uchronić się przed czerniakiem i jak właściwie go rozpoznać?
Europejski Dzień Walki z Czerniakiem
W naszym kraju każdego roku wykrywa się 2500-3000 przypadków zachorowań na czerniaka. Około 50-75% z nich to te w stadium zaawansowanym bądź rozsianym.1 Wczesne rozpoznanie czerniaka ma ogromne znaczenie, ponieważ pozwala na usunięcie zmiany nowotworowej i całkowite wyleczenie chorego. Statystyki są alarmujące: choć czerniak stanowi tylko 6% wszystkich notowanych zachorowań na nowotwory skóry w Polsce – aż 80% chorych na czerniaka w naszym kraju umiera ze względu na zbyt późne rozpoznanie tej choroby.2 12 maja każdego roku obchodzimy Europejski Dzień Walki z Czerniakiem, który przypomina nam o tym, jak ważna jest profilaktyka i szybkie rozpoznanie tej choroby skóry. Każdego dnia – szczególnie latem, gdy słońce mocniej oddziałuje – powinniśmy świadomie dbać o swoje zdrowie i chronić się przed szkodliwym działaniem promieni.
Co to jest czerniak i jak powstaje?
Czerniak to rodzaj nowotworu skóry, który rozwija się, gdy melanocyty (komórki nadające skórze kolor) zaczynają przekształcać się w sposób niekontrolowany. Niemal w każdej części ciała komórki mogą stać się nowotworowe, a następnie rozprzestrzeniać się na inne obszary ciała.
Czerniaka rozpoznaje się znacznie rzadziej w porównaniu do innych nowotworów skóry. Jest jednak bardziej niebezpieczny, ponieważ istnieje duże prawdopodobieństwo, że rozprzestrzeni się na inne części ciała, jeśli nie zostanie wcześnie wykryty i leczony.
Dokładna przyczyna powstawania czerniaków nie jest jasna, ale narażenie na promieniowanie ultrafioletowe (UV) pochodzące ze światła słonecznego lub lamp dostępnych na solarium zwiększa ryzyko zachorowania.
Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na czerniaka:
- Posiadanie dużej liczby znamion na ciele – szczególnie obszernych i o nieregularnym kształcie.
- Jasna karnacja skóry – osoby o blond lub rudych włosach oraz posiadające piegi są w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na czerniaka.
- Obecność czerniaka w rodzinie – jeśli u kogoś z rodziny zdiagnozowany był czerniak, ryzyko zachorowania rośnie nawet 3-krotnie.
- Inne choroby dziedziczne – niektóre z nich (np. zespół Wernera) podnoszą ryzyko zachorowania na czerniaka.
- Przechorowanie nowotworu skóry – dlatego tak ważne jest wykonywanie badań profilaktycznych zaleconych przez lekarza po przejściu choroby.
- Liczba zachorowań na czerniaka jest około 20 razy wyższa u osób o jasnej karnacji.
- Wiek – mediana wieku, w którym rozpoznaje się czerniaka wynosi nieco ponad 50 lat (jednak należy pamiętać, że czerniak występuje u młodych dorosłych częściej niż inne rodzaje nowotworów skóry).
- Osłabiony układ odpornościowy lub stosowanie leków obniżających odporność także podnosi ryzyko zachorowania na czerniaka.
Jak rozpoznać czerniaka – kryteria ABCDE
Czerniaki mają wiele cech charakterystycznych, które pomagają w ich rozpoznaniu. Cechy te określane są za pomocą kryteriów ABCDE.
A - asymetria np. znamię "wylewające się" na jedną stronę
B - brzegi nieregularne, nierównomierne, poszarpane, posiadające zgrubienia
C - czerwony lub czarny i niejednolity kolor
D - duży rozmiar, wielkość zmiany powyżej 6 mm
E - ewolucja, czyli postępujące zmiany zachodzące w znamieniu3
Kluczowe znaczenie ma wykrycie czerniaka we wczesnym stadium, ponieważ znacznie zwiększa szanse na wyleczenie. Należy zwracać uwagę na wszystkie nowe, zmieniające się lub nietypowe zmiany na skórze, zarówno na obszarach ciała wystawionych na działanie słońca, jak i na chronionych przed nim.
Czerniaki często pojawiają się na nogach u kobiet, z kolei u mężczyzn najczęstszym miejscem ich rozwoju jest tułów. Należy jednak pamiętać, że czerniaki mogą powstawać w dowolnym miejscu na skórze, nawet w miejscach niewystawianych na działanie promieni słonecznych.
Większość pieprzyków, brązowych plamek i narośli na skórze jest nieszkodliwa – ale nie wszystkie, dlatego warto obserwować swoje ciało i reagować, jeśli zauważymy cokolwiek niepokojącego. Prostym sposobem na sprawdzenie, czy dzieje się coś złego, jest porównanie zmiany skórnej do innych pieprzyków. Jeśli znacznie ona odbiega od innych na naszym ciele – warto skonsultować to z lekarzem.
Jak ochronić się przed czerniakiem?
- Samobadanie: Bez względu na ryzyko czerniaka, raz w miesiącu badaj swoją skórę na całej powierzchni, aby wcześnie wykryć potencjalne nowotwory skóry. Zwróć uwagę na istniejące znamiona, które powiększają się lub zmieniają swój kształt.
- Rozwiewanie wątpliwości. Jeśli zauważysz plamkę, która Cię niepokoi, skonsultuj się z lekarzem, który dokładnie obejrzy i zbada znamię.
- Dermatolog raz w roku. Pamiętaj, że comiesięczne samobadanie, choć ważne, nie jest wystarczające. Przynajmniej raz w roku udaj się do dermatologa na profesjonalne badanie skóry.
- Profilaktyka. Jeśli miałeś czerniaka, po zakończeniu leczenia regularnie zgłaszaj się do lekarza na badania profilaktyczne. Trzymaj się harmonogramu zaleconego przez lekarza, aby jak najwcześniej wykryć ewentualne nawroty choroby.
Najważniejsza jest świadomość i profilaktyka czerniaka
Czerniak to agresywny rodzaj nowotworu. Może być niebezpieczny, gdy zacznie się rozprzestrzeniać. Jednak u osób, u których wcześnie wykryto zmianę, rokowania są zwykle bardzo dobre. Należy jednak pamiętać, że powyższe liczby to tylko szacunki i każdy przypadek zachorowania na czerniaka jest inny.
Z tego powodu ogromnie ważne jest, aby obserwować wszelkie zmieniające się pieprzyki na skórze. Warto zgłaszać się do lekarza w przypadku znamion, które uznamy za nienaturalne. Wczesne wykrycie czerniaka może bowiem uratować nasze życie.